(16) 2. เอกธมฺมปาฬิ-ทุติยวคฺควณฺณนา

[298] มิจฺฉา ปสฺสติ ตาย, สยํ วา มิจฺฉา ปสฺสติ, มิจฺฉาทสฺสนเมว วา ตนฺติ มิจฺฉาทิฏฺฐิ, ยํ กิญฺจิ วิปรีตทสฺสนํฯ เตนาห – ‘‘ทฺวาสฏฺฐิวิธายา’’ติอาทิ ฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิ เอตสฺสาติ มิจฺฉาทิฏฺฐิโกฯ ตสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺสฯ

[299] สมฺมา ปสฺสติ ตาย, สยํ วา สมฺมา ปสฺสติ, สมฺมาทสฺสนมตฺตเมว วา ตนฺติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ ปญฺจวิธายาติ กมฺมสฺสกตาฌานวิปสฺสนามคฺคผลวเสน ปญฺจวิธายฯ ตตฺถ ฌานจิตฺตุปฺปาทปริยาปนฺนํ ญาณํ ฌานสมฺมาทิฏฺฐิ, วิปสฺสนาญาณํ วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิฯ

[302] ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ‘‘นิจฺจ’’นฺติอาทินา ปวตฺโต อนุปายมนสิกาโรฯ

[303] ‘‘อนิจฺจ’’นฺติอาทินา ปวตฺโต อุปายมนสิกาโรฯ ยาว นิยาโมกฺกมนาติ ยาว มิจฺฉตฺตนิยาโมกฺกมนาฯ มิจฺฉตฺตนิยาโมกฺกมนนโย ปน สามญฺญผลสุตฺตวณฺณนายํ ตฏฺฏีกาย จ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

[304] อยํ ติวิธา สคฺคาวรณา เจว โหตีติ กมฺมปถปฺปตฺติยา มหาสาวชฺชภาวโต วุตฺตํฯ สคฺคาวรณาย โหนฺติยา มคฺควิพนฺธกภาเว วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ วุตฺตํ – ‘‘มคฺคาวรณา จา’’ติฯ ‘‘สสฺสโต โลโก’’ติอาทิกา ทสวตฺถุกา อนฺตคฺคาหิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิฯ มคฺคาวรณาว โหติ วิปรีตทสฺสนภาวโต, น สคฺคาวรณา อกมฺมปถปตฺติโตติ อธิปฺปาโยฯ อิทํ ปน วิธานํ ปฏิกฺขิปิตฺวาติ วิปรีตทสฺสนญฺจ น มคฺคาวรณญฺจาติ วิรุทฺธเมตํ อุทฺธมฺมภาวโตฯ ตถา หิ สติ อปฺปหีนาย เอว สกฺกายทิฏฺฐิยา มคฺคาธิคเมน ภวิตพฺพนฺติ อธิปฺปาเยน ยถาวุตฺตวิธานํ ปฏิกฺขิปิตฺวาฯ ‘‘น สคฺคาวรณา’’ติ สคฺคูปปตฺติยา อวิพนฺธกตฺตํ วทนฺเตหิ ทิฏฺฐิยา สคฺคาวหตาปิ นาม อนุญฺญาตา โหตีติ ตํ วาทํ ปฏิกฺขิปนฺเตน ‘‘ทิฏฺฐิ นาม สคฺคํ อุปเนตุํ สมตฺถา นาม นตฺถี’’ติ วุตฺตํฯ กสฺมา? เอกนฺตครุตรสาวชฺชภาวโตฯ เตนาห – ‘‘เอกนฺตํ นิรยสฺมิํเยว นิมุชฺชาเปตี’’ติอาทิฯ

[305] วฏฺฏํ วิทฺธํเสตีติ มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ กิเลสวฏฺฏํ กมฺมวฏฺฏญฺจ วิทฺธํเสติฯ วิปากวฏฺฏํ กา นุ วิทฺธํเสติ นามฯ เอวํ ปน อตฺตโน การเณน วิทฺธสฺตภวํ ผลสมฺมาทิฏฺฐิ ปฏิพาหตีติ วุตฺตํ อวสรทานโตฯ

อิจฺเจตํ กุสลนฺติ อรหตฺตํ ปาเปตุํ สเจ สกฺโกติ, เอวเมตํ วิปสฺสนาย ปฏิสนฺธิอนากฑฺฒนํ กุสลํ อนวชฺชํฯ สตฺต ภเว เทตีติ โสตาปตฺติมคฺคสฺส ปจฺจยภูตา วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิ ตสฺส ปุคฺคลสฺส สตฺต ภเว เทติฯ เอวมยนฺติ ปญฺจวิธมฺปิ สมฺมาทิฏฺฐิํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตนาห – ‘‘โลกิยโลกุตฺตรา สมฺมาทิฏฺฐิ กถิตา’’ติฯ อิมสฺมิํ ปนตฺเถติ ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อญฺญํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามี’’ติอาทินา วุตฺเต คติมคฺคสงฺขาเต อตฺเถฯ ‘‘สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘โลกิกา ภวนิปฺผาทิกาว เวทิตพฺพา’’ติ วุตฺตํฯ

[306] ยถาทิฏฺฐีติ อตฺถพฺยาปนิจฺฉายํ ยถา-สทฺโท, เตน อุตฺตรปทตฺถปฺปธาโน สมาโสติ อาห – ‘‘ยา ยา ทิฏฺฐี’’ติฯ ตสฺสา ตสฺสา อนุรูปนฺติ ตํตํทิฏฺฐิอนุรูปนฺติ อตฺโถฯ สมตฺตนฺติ อนวเสสํฯ เตนาห – ‘‘ปริปุณฺณ’’นฺติฯ สมาทินฺนนฺติ อาทิมชฺฌปริโยสาเนสุ สมํ เอกสทิสํ กตฺวา อาทินฺนํ คหิตํ อนิสฺสฏฺฐํฯ ตเทตนฺติ ยเทตํ ‘‘ยญฺเจว กายกมฺม’’นฺติอาทินา วุตฺตํ, ตเทตํ กายกมฺมํฯ ยถาทิฏฺฐิยํ ฐิตกายกมฺมนฺติ ยา ปน ทิฏฺฐิ ‘‘นตฺถิ ตโตนิทานํ ปาป’’นฺติอาทินา ปวตฺตา, ตสฺสํ ทิฏฺฐิยํ ฐิตกสฺส ฐิตมตฺตสฺส อนิสฺสฏฺฐสฺส ตํทิฏฺฐิกสฺส กายกมฺมํฯ ทิฏฺฐิสหชาตํ กายกมฺมนฺติ ตสฺส ยถาทิฏฺฐิกสฺส ปเรสํ หตฺถมุทฺทาทินา วิญฺญาปนกาเล ตาย ทิฏฺฐิยา สหชาตํ กายกมฺมํฯ น เจตฺถ วจีกมฺมาสงฺกา อุปฺปาเทตพฺพา ปาณฆาตาทีนํเยว อธิปฺเปตตฺตาฯ ทิฏฺฐานุโลมิกํ กายกมฺมนฺติ ยถา ปเรสํ ปากฏํ โหติ, เอวํ ทิฏฺฐิยา อนุโลมิกํ กตฺวา ปวตฺติตํ กายกมฺมํฯ เตนาห – ‘‘สมาทินฺนํ คหิตํ ปรามฏฺฐ’’นฺติฯ ตตฺถาติอาทิ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ เอเสว นโยติ อิมินา ยถาวุตฺตาย ทิฏฺฐิยา ฐิตวจีกมฺมํ, ทิฏฺฐิสหชาตํ วจีกมฺมํ, ทิฏฺฐานุโลมิกํ วจีกมฺมนฺติ ติวิธํ โหตีติ เอวมาทิ อติทิสติฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺสาติ กมฺมปถปฺปตฺตาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺสฯ ‘‘ยาย กายจิ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺส สโต’’ติ อปเรฯ

ทิฏฺฐิสหชาตาติ ยถาวุตฺตาย ทิฏฺฐิยา สหชาตา เจตนาฯ เอส นโย เสสปเทสุปิฯ ปตฺถนาติ ‘‘อิทํ นาม กเรยฺย’’นฺติ ตณฺหาปตฺถนาฯ เจตนาปตฺถนานํ วเสนาติ ยถาวุตฺตทิฏฺฐิคตนิสฺสิตเจตสิกนิกามนานํ วเสนฯ จิตฺตฏฺฐปนาติ จิตฺตสฺส ปณิทหนาฯ ผสฺสาทโยติ เจตนาทิฏฺฐิตณฺหาทิวินิมุตฺตา ผสฺสาทิธมฺมาฯ ยสฺมา ทิฏฺฐิ ปาปิกา, ตสฺมา ตสฺส ปุคฺคลสฺส สพฺเพ เต ธมฺมา อนิฏฺฐาย…เป.… สํวตฺตนฺตีติ โยชนาฯ

ปุริมสฺเสวาติ ติตฺตกปทสฺเสว ฯ ติตฺตกํ กฏุกนฺติ จ อุภยํ อิธ อนิฏฺฐปริยายํ ทฏฺฐพฺพํ ‘‘ปจฺฉา เต กฏุกํ ภวิสฺสตี’’ติอาทีสุ วิยฯ

อมฺโพยนฺติ อมฺโพ อยํฯ ตเมว ปูชนฺติ ตเมว ปุพฺเพ ลทฺธปริสิญฺจนทานาทิปูชํฯ นิเวสเรติ ปวิสิํสุฯ อสาตสนฺนิวาเสนาติ อมธุรนิมฺพมูลสํสคฺเคนฯ

ตํ ปน ปฏิกฺขิปิตฺวา…เป.… วุตฺตนฺติ สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ เอกนฺตสาวชฺชตฺตา อนิฏฺฐาย ทุกฺขาย สํวตฺตตีติ อธิปฺปาเยน วุตฺตํฯ อนนฺตรสุตฺเตติ ทสมสุตฺเตฯ โยเชตฺวา เวทิตพฺพานีติ นวมสุตฺเต วิย โยเชตฺวา เวทิตพฺพานิฯ จิตฺตฏฺฐปนาว ปตฺถนาติ เอตฺถ ปณิธิ จาติ วตฺตพฺพํฯ

ทุติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

16. เอกธมฺมปาฬิ

(16) 3. เอกธมฺมปาฬิ-ตติยวคฺควณฺณนา

[308] ตติยสฺส ปฐเม อยาถาวทิฏฺฐิโกติ อนิจฺจาทิภาเวสุ ธมฺเมสุ นิจฺจาติอาทินา อุปฺปนฺนทิฏฺฐิโกฯ เตนาห – ‘‘ตาเยว มิจฺฉาทิฏฺฐิยา วิปรีตทสฺสโน’’ติ สทฺธมฺมาติ เอตฺถ สนฺโต ปสตฺโถ สุนฺทโร ธมฺโม, โย มนุสฺสธมฺโมติปิ วุจฺจติฯ ตโต หิ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก ปรํ วุฏฺฐาเปยฺย, น อริยธมฺมโตฯ เตนาห – ‘‘ทสกุสลกมฺมปถธมฺมโต’’ติฯ เอวรูปาติ อิมินา ปาถิกปุตฺตาทิเก สงฺคณฺหาติฯ

[309] สพฺพญฺญุโพธิสตฺโตติ สพฺพญฺญุภาคี โพธิสตฺโตฯ อาทิ-สทฺเทน ปูริตปารมิกา ปจฺเจกโพธิสตฺตา เอกจฺจสาวกโพธิสตฺตา จ สงฺคยฺหนฺติฯ

[310] ปรมาติ มหาสาวชฺชภาเวน ปรมา, อุกฺกํสคตาติ อตฺโถฯ เตสนฺติ อานนฺตริยกมฺมานํฯ ปริจฺเฉโทติ วิปากวเสน ปริโยสานํฯ วฏฺฏสฺส มูลํ, ตโต ตํสมงฺคีปุคฺคโล วฏฺฏสฺส ขาณูติ วุจฺจติฯ เตนาห – ‘‘ตายา’’ติอาทิฯ ตญฺเจ คาหํ น วิสฺสชฺเชติ, ตสฺส ปุนปิ ตพฺภาวาวหตฺตา วุตฺตํ – ‘‘ภวโต วุฏฺฐานํ นตฺถี’’ติ, น ปน สพฺพโส วุฏฺฐานสฺส อภาวโตฯ